شب یلدا یا شب چله، یکی از کهن ترین جشن های ایرانی است که از هزاران سال پیش برگزار می شود، این جشن در واقع گرامی داشت طولانی ترین شب سال و کوتاه ترین روز سال است که مصادف با انقلاب زمستانی می باشد
در این شب، ایرانیان با جمع شدن در کنار هم، خوراکی های ویژه تدارک دیده شده برای این شب را می خورند، قصه و خاطره از قدیم می گویند و فال باز می کنند
در سال ۱۴۰۲، شب یلدا برابر با روز پنجشنبه ۳۰ آذر است، این روز مصادف با ۲۱ نوامبر ۲۰۲۳ میلادی و ۷ جمادی الثانيه ۱۴۴۵ تقوی قمری است
شب یلدا دقیقا از غروب آفتاب [ساعت ۱۶:۵۵ دقیقه در تهران] روز پنجشنبه ۳۰ آذر ۱۴۰۲ شروع می شود و تا طلوع آفتاب در روز جمعه ۱ دی ادامه دارد
تاریخ دقیق شروع شب یلدا مشخص نیست، اما برخی از باستان شناسان معتقدند که این جشن به هفت هزار سال پیش باز میگردد که در آن زمان، ایرانیان باستان اعتقاد داشتند که در شب یلدا، ارواح مردگان به زمین می آیند و به خانه ها سر می زنند به همین دلیل، مردم در این شب با روشن کردن آتش، سعی می کردند ارواح را از خانه های خود دور کنند
به صورت ویژه شب یلدا در گاهشماری ایرانیان باستان از سال ۵۰۲ پیش از میلاد در زمان داریوش یکم به تقویم رسمی ایرانیان باستان راه یافت
مردم روزگاران دور و گذشته، که کشاورزی، بنیان زندگی آنان را تشکیل می داد و در طول سال با سپری شدن فصل ها و تضادهای طبیعی خوی داشتند، بر اثر تجربه و گذشت زمان توانستند کارها و فعالیت های خود را با گردش خورشید و تغییر فصول و بلندی و کوتاهی روز و شب و جهت و حرکت و قرار ستارگان تنظیم کنند
مردم در جغرافیای ایران بویژه در حوزه تمدن زاگرس رافدین بیش از سه هزار سال پیش با پدیده های خورشیدی مانند طولانی ترین شب، طولانی ترین روز – اعتدال بهاری و اعتدال پاییزی آشنا بودند
در دوران ساسانیان، شب یلدا اهمیت بیشتری پیدا کرد و به یک جشن ملی تبدیل شد، در این دوران، مردم در این شب آتش روشن می کردند، قصه می گفتند و آواز می خواندند همچنین، در این شب، مردم به یکدیگر هدیه می دادند و در دوران اسلامی، شب یلدا همچنان به عنوان یک جشن مهم برگزار می شد
در شب یلدا، مردم در کنار هم جمع می شوند و خوراکی های ویژه ای می خورند، این خوراکی ها معمولاً شامل هندوانه، انار، آجیل، شیرینی و میوه های مختلف است
همچنین، در این شب، مردم قصه میگویند، آواز میخوانند و بازیهای سنتی انجام می دهند، البته در چند دهه گذشته باز کردن فال نیز به آن اضافه شده است
یکی از محبوب ترین رسوم شب یلدا، حافظ خوانی است؛ در این شب، مردم دیوان حافظ را می گشایند و فال می گیرند، اعتقاد بر این است که فال حافظ در شب یلدا، تعبیری از آینده است
هندوانه یکی از مهمترین خوراکیهای شب یلدا است، اعتقاد بر اینست که هندوانه در شب یلدا باعث میشود که طول عمر افراد افزایش پیدا کند
انار نیز یکی دیگر از خوراکیهای مهم شب یلدا است، انار نماد برکت و فراوانی است، آجیل، شیرینی و میوههای مختلف نیز از دیگر خوردنیهای شب یلدا برای مشغولیت در دورهمی هستند
در ایران، رسم بر این است که خانواده داماد در شب یلدا، هدایایی برای خانواده نو عروسان میبرند، این هدایا معمولاً شامل خوراکی ها، پوشاک فصل زمستان، طلا و جواهرات است
هدیه شب یلدا برای نو عروسان، نمادی از شروع زندگی جدید و امید به آینده است این هدیه، میتواند نشاندهنده توجه و محبت خانواده داماد به عروس باشد
این روزها برگزاری شب یلدا یکی از رسم های مهم در زندگی تازه نو عروسان بود که با تدارک ویژه ای نیز برگزار می شود
شب یلدا در شهرهای مختلف ایران با آداب و رسوم متفاوتی برگزار میشود، به عنوان مثال در برخی از شهرهای ایران، مردم در این شب در کنار رودخانهها و آبشارها جمع میشوند و آتش روشن میکنند، در برخی دیگر از شهرهای ایران، مردم در این شب به زیارت قبور اموات می روند
شب یلدا تنها به ایران محدود نمیشود، در بسیاری از کشورهای دیگر نیز جشنهایی در شب طولانیترین شب سال برگزار میشود به عنوان مثال، در کشورهای اسکاندیناوی، جشنی به نام «یول» در شب یلدا برگزار میشود در این جشن، مردم با روشن کردن آتش، سعی میکنند از شر ارواح شیطانی در امان بمانند
شب یلدا در کشور آذربایجان و ترکیه نیز جشنی سنتی و باستانی است که با نام «چله گجه سی» برگزار میشود که به عنوان نمادی از پیروزی نور بر تاریکی و امید بر ناامیدی جشن گرفته می شود
در افغانستان، بخش هایی از پاکستان و شمال هند و کشمیر به شب یلدا شب چله کلان میگویند، بخصوص در میان تاجیکان شب چله کلان (بزرگ) با آیین هایی همراه است که شباهت زیادی به آیین های شب چله ایرانی دارد
در تقویم ایران، شب یلدا با نام «شب چله، و شب یلدا» شناخته میشد اما در سال ۱۴۰۲ شورای عالی انقلاب فرهنگی نام این روز را به «روز ترویج فرهنگ میهمانی و پیوند با خویشان» تغییر داد
در سال ۲۰۱۹، سازمان یونسکو شب یلدا را به عنوان میراث ناملموس جهانی ثبت کرد، این ثبت به دلیل اهمیت فرهنگی و تاریخی این جشن بود
با بزرگ تر شدن اعضای خانواده، تبریک شب یلدا از طریق تماس تلفنی یا ارسال پیام کوتاه در دهه اخیر جای خود را به ارسال پیام در شبکه های اجتماعی داده است
